De nieuwe wetenschap van de liefde, zo werd de relatietherapie Emotionally Focused Therapy (EFT) van de Canadese psycholoog en grondlegger Sue Johnson in de pioniersfase genoemd. De grondslagen ervan zijn gebaseerd op de attachment theory (hechtingstheorie) van de Britse psychiater John Bowlby (1907-1990). Hij stelde dat een veilige hechting tussen moeder en kind cruciaal is voor een gezonde emotionele ontwikkeling van kinderen. Eerste uitgangspunt van EFT is dat ook volwassenen voor hun psychisch welbevinden baat hebben bij een veilige hechting. Waar kinderen voor koestering, troost en bescherming afhankelijk zijn van hun ouders, zijn volwassenen emotioneel gehecht aan en afhankelijk van hun partner. Relaties tussen volwassenen zijn gelijkwaardiger, maar de aard van de emotionele band is hetzelfde, aldus Johnson. In haar handboek Houd me vast. Zeven gesprekken voor een hechte(re) en veilige relatie vertelt zij wat daarvan de therapeutische implicaties zijn: ‘De meeste relatietherapeuten werken vanuit het idee dat liefdesrelaties rationele contracten zijn, waarin beide partners zoveel mogelijk uit de relatie willen halen tegen zo laag mogelijke kosten. Maar liefdesrelaties hebben vooral te maken met een ingeboren behoefte aan veilige emotionele verbondenheid.’ Relatieconflicten treden vaak op als partners die verbondenheid niet meer voelen, stelt Johnson, en slepende ruzies zijn een noodkreet waarmee partners aangeven dat ze de ander nodig hebben. In EFT leren ze hun ruziepatronen herkennen. De therapeut spoort hen aan om de onderliggende emoties uit te spreken; om elkaar openhartig te vertellen dat ze de ander nodig hebben en er voor de ander zullen zijn.
EFT in de Nederlandse behandelpraktijk
In 2009 werd de Stichting EFT-Nederland opgericht en begon Karin Wagenaar in Nederland EFT-trainingen te verzorgen, naar het voorbeeld van Sue Johnson. Inmiddels telt de stichting achthonderd geregistreerde EFT-therapeuten. Wagenaar: ‘We zijn groeiende, maar mijn ambitie is dat alle therapeuten in Nederland deze behandeling onder de knie krijgen. Het werkt zo goed, ik zou niet meer weten hoe ik cliënten moest behandelen zonder dit model. Gelukkig is de belangstelling groot; EFT is inmiddels onderdeel van zowel de GZ-als de KP-opleiding en de mensen aan wie ik lesgeef, zijn vrijwel allemaal even enthousiast.’
Welke mensen komen er op jouw spreekuur?
‘Bij EFT gaan we ervan uit dat relatieproblemen nauw samenhangen met hoe mensen op jonge leeftijd gehecht zijn geraakt. Twee van de drie mensen zijn veilig gehecht. Zij hebben als kind voldoende warmte en aandacht van hun ouders gekregen en zijn evenwichtige volwassenen geworden, met een flinke dosis zelfvertrouwen. Maar er zijn ook ouders die om wat voor reden dan ook afwerend op hun kind reageren, met als gevolg dat het kind zich terugtrekt. Zo’n ‘vermijdend gehecht persoon’ is als volwassene vaak op zichzelf gericht en is erg gesteld op zijn of haar onafhankelijkheid. En dan zijn er nog ouders die overdreven bang zijn dat hun kind iets zal overkomen, waardoor hun kind ook snel van streek raakt en zich aan de ouder vastklampt. Zo’n ‘angstig gehecht kind’ is op latere leeftijd vaak erg onzeker en zal in een relatie daarom voortdurend naar bevestiging zoeken.
‘Stellen raken verstrikt in een ‘duivelse dialoog’
Wat uit onderzoek blijkt, is dat de hechtingsvorm van mensen invloed heeft op hoe zij met de ups en downs in hun relatie omgaan. Vrijwel elk stel heeft wel eens een probleem, maar als beide partners veilig gehecht zijn, raakt een ruzie ze niet tot in hun diepste vezels, omdat ze weten dat ze elkaar kunnen vertrouwen. Als ze ruzie krijgen, vechten ze een robbertje en komen er samen weer uit. Zulke stellen zie ik vrijwel nooit op mijn spreekuur.’
Maar dat ligt anders bij mensen met minder veilige vormen van hechting?
‘Als je onveilig gehecht bent, en je niet de ervaring hebt dat er iemand voor je is als je in nood bent – als je denkt dat je dat misschien ook niet waard bent – dan raakt een ruzie je heviger. Mensen die vermijdend gehecht zijn, hebben dan de neiging om zich terug te trekken en te denken: ik zoek het zelf wel uit. Angstig gehechte mensen hebben dan de neiging om zich aan hun partner vast te klampen, wat voor een ander nogal benauwend kan zijn. Dat kan in een relatie een probleem worden.’
Moeten onveilig gehechte mensen worden behandeld voordat ze een relatie kunnen aangaan?
‘Zover wil ik niet gaan, maar veel mensen vinden het bijvoorbeeld fijn om in mijn boek Relaties, hoe doe je dat? de vragenlijst over gehechtheidsstijlen in te vullen, want dan begrijpen ze de reacties van henzelf en hun partner beter. In het boek staat een overzicht van de verschillende combinaties van hechtingsstijlen; sommige combinaties kunnen behoorlijk explosief zijn. Als je allebei angstig gehecht bent en je hebt de ander voortdurend nodig, dan ontstaat er al snel ruzie als een van de partners er even niet voor de ander is.
Twee mensen die allebei vermijdend zijn, zullen niet snel ruzie krijgen, maar hun relatie kan op een gegeven moment erg leeg aanvoelen, bijvoorbeeld als de kinderen uit huis zijn. Van de meeste stellen die hier komen, is de ene partner angstig en de andere vermijdend. Dan krijg je vaak dat ze ‘achter elkaar aan gaan zitten’, en verstrikt raken in wat Sue Johnson een duivelse dialoog noemt.’
Waarom kiest u ervoor om uw cliënten met EFT te behandelen?
‘Toen ik begon te behandelen als relatie- en gezinstherapeut, werkte ik op basis van de toen geldende inzichten in de systeemtherapie. Dat werkte wel, maar ik kreeg het gevoel dat ik daarmee niet tot de kern van het probleem kwam. In 2001 hoorde ik Sue Johnson voor het eerst spreken op een Amerikaans congres over EFT. Het was een maand na de aanslag op de Twin Towers, en Johnson benadrukte dat we elkaar nodig hebben en elkaar moeten steunen in tijden van nood. Dat trof iedereen toen recht in het hart. Ik kende haar niet, had nooit iets van haar gelezen, maar ik was meteen verkocht. Ik las al haar boeken en volgde bij haar een training, zodat ik in 2009 de eerste erkende EFT-therapeut in Europa werd.’
Wat is precies het verband tussen vroege hechting en relatie-problemen?
‘Uitgangspunt van Sue Johnson is dat een relatie tussen twee mensen ook altijd een hechtingsrelatie is. Iedere relatie kent momenten waarop het emotionele en/of het seksuele contact minder goed is. Dan kunnen kleine dingen in de relatie ons al snel gaan irriteren. De oorzaak ligt meestal niet bij een van de partners, maar in de interactie die je samen ongewild creëert. De essentie van een relatieprobleem is dat een partner het contact met de andere partner is kwijtgeraakt en daar pijn of verdriet van heeft. Hierdoor ontstaat er een negatieve interactie tussen beide partners, vaak vanuit de behoefte om de ander te bereiken. In die gevallen is het aan de EFT-therapeut om het contact te helpen herstellen.’
En dat gebeurt door de emoties aan te spreken?
‘EFT gebruikt de emoties als ingang, zodat er iets zichtbaar wordt van de binnenwereld van de cliënten; iets dat met een andere aanpak, zoals gedragstherapie, verborgen blijft. Mensen kunnen praten als Brugman, maar dan weet je als therapeut vaak nog steeds niet wat er van binnen gebeurt. Daarom probeer ik in het hier en nu naar de onderliggende emoties te gaan en laat ik ze hun emoties duidelijk uitspreken, in de hoop dat dit bij de ander tot een begripvolle respons leidt. De kunst is om bij de diepste pijn, angst en/of behoeften van cliënten te komen, zodat beide partners beter gaan begrijpen wat er precies aan de hand is.’
Kunt u een voorbeeld geven?
‘Stel, een van de partners is boos omdat de ander regelmatig te laat thuis komt voor het avondeten. Dan zeg ik bijvoorbeeld: ik zie dat je er boos van wordt, wat is de trigger; wat voel je precies? De cliënt antwoordt: ‘Ik voel me zo vernederd, ik zit te wachten met het eten en denk: wat ben ik toch een sukkel dat ik dat telkens weer doe.’ Vervolgens vraag ik: kun je uitleggen waardoor je je zo vernederd voelt; wat raakt jou zo, wat schuilt daaronder? De cliënt: ‘Nou, ik ben kennelijk niet de moeite waard om op tijd voor thuis te komen.’
Ik antwoord: ‘Oké, dus dat is wat je diep van binnen voelt’. Dan wend ik me tot de ander: ‘Jouw partner is van binnen verdrietig, maar toont het als boosheid, wat doet dat met jou?’ De cliënt: ‘Ja hoor eens, ik snap er helemaal niets van, ik ben gewoon een beetje laat, er is niets aan de hand.’ Ik, weer tegen de ander: ‘Dus je partner begrijpt je signaal eigenlijk niet en laat het een beetje van zich afglijden, wat doet dat met jou?’ Cliënt: ‘Nou, dan word ik kwaad en loop van tafel.’ Ik: ‘Juist ja, maar hoe komt het dan weer goed?’ Cliënt: ‘Ach, dan geef ik mijn partner een kus en zeg ik: zo erg was het toch niet?’ Ik: ‘Kun jij dat dan binnen laten komen, die kus?’ Cliënt: ‘Nee, want dan denk ik: zo maak je je er wel heel makkelijk vanaf.’
Promotie van EFT
Karin Wagenaar behoort tot de selecte kring van experts in EFT. Als een van de twee Nederlandse therapeuten met de officiële Canadese accreditatie, reist zij de hele wereld over om EFT te promoten. Direct na het interview vertrekt zij voor het geven van trainingen naar Boedapest, en ook Leuven en Dublin staan op het programma. Een jaarlijks bezoek aan Canada is vaste prik. ‘Er zijn wereldwijd inmiddels zestig trainers met een Canadese accreditatie. Met die groep komen we elk jaar bij elkaar om nieuwe inzichten te delen. Het bijzondere is dat Sue Johnson ons altijd thuis ontvangt. Daardoor, maar ook omdat we ons in het begin echt pioniers voelden, zijn we inmiddels een heel hechte gemeenschap. Dat maakt die jaarlijkse bezoekjes aan Canada enorm stimulerend.’
En zo gaat het een tijd door?
‘Klopt, in deze eerste fase van de behandeling ben ik voortdurend bezig om als een soort lemniscaat van de een naar de ander te bewegen om het patroon te ontwarren waarin de partners vastlopen. Dat kan wel soms tien sessies in beslag nemen. Soms worden ze hierin weer spontaan boos op elkaar, of loopt er iemand weg, maar dat hoort er allemaal bij; het is nooit saai.’ (Lacht, red.)
Maar op een gegeven moment volgt er ontspanning?
‘Na een aantal sessies zien cliënten hoe ze telkens opnieuw in ruzies terechtkomen en kunnen ze meer regie nemen over hun eigen reacties. De ruzie vermindert, maar daarmee is het contact nog niet meteen verdiept. Er ontstaat hierdoor wel ruimte voor verbinding en daarin vraag ik ze om uit te spreken wat hun behoeften zijn. Dat leidt vaak tot ontroerende gesprekken: ‘Weet je, ik heb altijd naar meer acceptatie verlangd, maar dat heb ik nooit durven zeggen.’
Dan vraag ik: ‘Kunnen jullie de stoelen naar elkaar toe draaien en kun jij dit rechtstreeks tegen jouw partner zeggen?’ En tegen de ander zeg ik dan: ‘Kun jij het laten binnenkomen?’ Als de een dan zegt: ‘Wat ik nodig heb, is dat je me soms even vasthoudt’, en de ander zegt: ‘Natuurlijk wil ik dat’ en hem of haar een knuffel geeft, dan gebeurt er iets waar geen therapeutische interventie tegenop kan.’
Maar zo goed zal EFT niet altijd verlopen?
‘Nee, natuurlijk niet. Soms komen hier mensen die domweg niet bij elkaar passen, of ze komen uit schaamte pas zo laat dat de relatie al te veel kwetsuren heeft opgelopen. Vaak wil de een het dan nog wel proberen, maar zegt de ander: ‘Ik kan het gewoon niet meer, ik wil eruit’. Dan is duidelijk dat de relatie niet meer te herstellen is. Maar ook dan kan ik met EFT nog belangrijk werk doen. Mijn missie is niet dat mensen per se bij elkaar moeten blijven, maar dat ze kunnen leven naar wie ze werkelijk zijn. Ik kan partners helpen verhelderen wat lang onuitgesproken is gebleven. Als ze kunnen zeggen wat hen al die tijd dwarszat, dan is dat vaak een grote opluchting voor ze. Dan wordt uit elkaar gaan een heel ander verhaal. Zo heb ik meermalen kunnen voorkomen dat een scheiding een vechtscheiding werd.’
Hoe gaat u om met een stel waarvan één partner wel eens vreemdgaat?
‘Dat hangt ervan af. Vaak is zulk gedrag een teken dat mensen zich gevangen voelen in hun relatie en in zichzelf. Daar moeten ze over praten, te meer omdat de ander dat vreemd gaan meestal bedreigend zal vinden. Mijn ervaring is trouwens dat mensen in een goede relatie veel van elkaar kunnen verdragen als ze er samen maar een goede afspraak over hebben, en breuken kunnen geheeld worden. Ze moeten vooral weten dat hun relatie ook voor de ander de primaire relatie is.’
Is de diepere oorzaak van een relatieprobleem niet vaak een minder goede seksuele relatie?
‘Nee hoor. Als de seks niet goed loopt, komt dat meestal omdat de emotionele verbinding er niet meer is. Dat is dan het echte probleem. Pas als de band is hersteld en ze het weer fijn vinden om bij elkaar te zijn, komt de stap naar fijne seks. Maar als ze elkaar weer aanraken en zich daar goed bij voelen, gaat die stap vaak vanzelf. In feite speelt seks een veel minder grote rol in de emotionele beleving van mensen dan we denken. Als de relatie niet goed loopt, denken vier op de vijf mensen dat dat komt omdat de seks niet goed is, zo blijkt uit onderzoek. Maar als ze het in bed wel goed hebben, dan is dat maar volgens 15% van de ondervraagden de oorzaak van de goede relatie. Als het lekker loopt, is seks niet het belangrijkste thema.’
Naast EFT-trainingen verzorgt u Houd-me-vast-programma’s. Wat is het verschil?
‘Houd-me-vast-trainingen duren kort en zijn vooral bedoeld om een relatie te verrijken. Het zijn programma’s van acht keer twee uur voor mensen die hun relatie willen verdiepen. In feite is het EFT in versimpelde vorm en het werkt als een tierelier. Er zijn al gemeentes die dit programma kosteloos aanbieden aan stellen met weinig geld. Onderzoeker Henk Jan Conradi (UvA) heeft samen met de Stichting EFT-Nederland een grote, acht jaar durende, effectstudie gedaan naar Houd-me-vast. We hadden twee groepen deelnemers gemaakt, een van echtparen die zichzelf hadden aangemeld en een groep die naar ons was verwezen door ggz-instellingen. In de eerste groep was het resultaat geweldig. Ook in de tweede groep werd de relatie van de deelnemers beter, maar de meesten van hen vielen daarna toch weer terug in de relatieproblemen. Voor een blijvend effect hadden zij echte EFT nodig.’
Voor EFT bestaat geen apart protocol. Is het een evidence-basedinterventie?
‘Jazeker, het EFT-model is het best onderzochte therapiemodel voor relatiestellen. Er zijn veel effect-studies naar EFT gedaan, met overwegend positieve resultaten. Dat geldt ook voor cognitieve gedragstherapie, maar een groot verschil is dat het effect van EFT langer aanhoudt. Dat komt omdat er in de relatie op hechtingsniveau iets verandert.’
Kunt u genieten van een succes-volle behandeling?
‘Het is geweldig om mee te maken hoe twee partners met ruzie geleidelijk weer naar elkaar toegroeien en elkaar uiteindelijk met volle overtuiging kunnen omarmen. Als dat gebeurt, is dat altijd een heel emotioneel moment. Dan zit ik soms zelf met tranen in mijn ogen.
INFORMATIE
Stichting EFT-Nederland: www.eft.nl
Karin Wagenaar: www.wagenaar-psychotherapie.nl
