Hoe reageer je op een beslissende fout of misser? Dit onderwerp houdt me al een tijdje bezig. Als psychiater zie ik dagelijks de gevolgen van al dan niet ingebeelde fouten bij mijn cliënten: schuld, schaamte, spijt. Mensen trouwen met de verkeerde, gaan vreemd, kiezen een beroep dat niet bij ze past, veroorzaken een ongeluk of begaan een misstap. Sommige mensen halen daar hun schouders over op, leren ervan en gaan door met hun leven; anderen komen maar niet over hun misser heen en lopen er volledig in vast. Mijn allergrootste (medische) fout speelde zich 24 jaar geleden af. Als huisarts-in-opleiding kreeg ik aan het einde van een lange werkdag een moeder met haar 2-jarig kind op het spreekuur. Ik zie ze nog zitten. Het kind hing verlegen om moeders nek, zijn bleke gezichtje in haar haren verbergend. Hij zou sinds een paar dagen spugen. Maar geen koorts, geen diarree, niet uitgedroogd. Ik vond hem wel wat pips ogen. ‘O, maar dat doet hij altijd’, zo lachte de moeder mijn waarneming bijna opgelucht weg. En toen ging ik zwaar de mist in. Ik stelde de moeder gerust, zonder eerst een uitgebreid lichamelijk onderzoek bij de jongen te doen. Twee dagen later was het kind aan acute leukemie overleden. De vraag is: hoe leef je verder na een grote misser? Was ik nu voor de rest van mijn werkzame leven een slechte dokter? Was ik beroepsmatig mislukt?

Nee, schrijft de Amerikaanse hoogleraar filosofie Kieran Setiya in Het leven is zwaar: ‘Wat je fouten ook zijn, je bent meer dan de mislukkingen die erdoor worden verklaard en meer dan welk plan je ook uitvoert.’¹ Plannen mislukken en mensen mislukken in die plannen, maar dat betekent nog niet dat je een mislukking bent. Mislukken is geen identiteit. Dat falen ons niet definieert biedt troost, toch blijf ik met de vraag zitten: hoe nu verder?

Een andere hedendaagse filosoof, de Nederlandse journalist Jeroen Hopster, beschrijft in Filosofie Magazine hoe loslaten een levenskunst is.² Je kunt het loslaten niet forceren, stelt hij, hoe graag je dat ook wil. Doe je dat wel, dan fixeer je je erop en houd je dus toch aan zaken vast. De paradoxale kunst bestaat eruit om de overtreffende trede van het loslaten te bereiken: het moment waarop je ook het loslaten zelf hebt losgelaten; wanneer het als vanzelf gaat. Soms helpt therapie daarbij en soms is daar gewoon tijd voor nodig.