Heeft u ooit thuis gezeten met een dijk van een burn-out in een wervelstorm van paniekaanvallen? Heeft u toen gedacht: ‘ik hoop dat dit een blijvertje is, zodat ik nooit meer terug hoef te gaan naar die rotbaas van mij?’

Bent u ooit na een aanrijding in het ziekenhuis beland, en heeft u toen gedacht ‘ik hoop op permanente invaliditeit, zodat ik een vette verzekeringspremie kan opstrijken?’ Waarschijnlijk niet. Toch worden patiënten er regelmatig van beticht hun klachten al dan niet bewust in stand te houden omdat ze profijt van hun ziekte zouden hebben. Dat heet ziektewinst. Mocht er al sprake zijn van een keuze tussen ziekte en herstel, dan is het een keuze tussen tweemaal doffe ellende. Soms is genezing pijnlijker dan de misère van ziekte. Het is een kwestie van gebeten worden door de hond of de kat. Waar ligt de winst?

Het vermoeden van beoogde ziektewinst is vaak een reden om een patiënt niet in behandeling te nemen. Als je al in ziektewinst gelooft, is het goed te beseffen dat ziektewinst een hypothese is. Een hypothese betekent dat we iets niet zeker weten, een vermoeden. Patiënten uitsluiten van behandeling vanwege een vage verdenking is een bedenkelijk exclusiecriterium.

Is het begrip ziektewinst een vermomming van ’therapeutenwinst’? Dit is het profijt dat therapeuten verwerven doordat zij afzien van behandeling, zoals kortere wachtlijsten, geen geworstel met ingewikkelde patiënten en een hoger succespercentage. De term ’therapeutenwinst’ doet behandelaren tekort, dus doe dat uw patiënten ook niet aan.

Is er een alternatief voor het woord ziektewinst? Zeker, dat woord is ‘instandhoudende factor’. Daaronder vallen krachten die de genezing belemmeren. Instandhoudende factoren vergen behandeling en geen exclusie. Sommige instandhoudende factoren liggen helaas buiten het bereik van psychotherapie, zoals schulden of een gebrekkige huisvesting.

Is er een alternatief voor uitsluiting op basis van ziektewinst? Zeker, gewoon behandelen. Geef de patiënt het voordeel van de twijfel. Ga ervan uit dat een patiënt niet wil blijven steken in zijn ellende. Mocht gaandeweg blijken dat de patiënt niet opknapt van een behandeling, stop dan met die zinloze behandeling.

Laten we ellende niet verkopen als winst. Sluit geen patiënten uit op basis van oncontroleerbare vermoedens. Blijf therapeutisch handelen en blijf de patiënt helpen door de instandhoudende factoren aan te pakken, daar waar het mogelijk is. Elke patiënt verdient een kans om te profiteren van therapie. Verban het woord ziektewinst uit de handboeken psychologie.