De spraak weerspiegelt de gedachten
Naast hallucinaties en wanen wordt ‘disorganised speech’ gezien als een kenmerk van een psychose. Ook zijn veel symptomen die we associëren met psychose, gerelateerd aan taal; zoals formele denkstoornissen, incoherentie en verhoogde associativiteit. Naast inhoudelijke kenmerken van taal, is het al langer bekend dat patiënten met een psychose veranderingen laten zien in akoestische spraakkenmerken. Zo spreken ze langzamer, pauzeren ze meer en hebben ze een vlakkere intonatie. Bovendien zijn ze snel afgeleid en praten vaak over hetzelfde onderwerp. Mensen ontwikkelen soms zelfs een soort privé-taal, met nieuw bedachte woorden of een niet voor anderen te volgen grammatica.
Taal als voorspeller van psychose
Op dit moment wordt een diagnose gesteld door te kijken naar een aantal symptomen waar de patiënt last van heeft en die op een spectrum te plaatsen. Maar zouden computeranalyses van hoe iemand praat kunnen helpen bij het voorspellen van psychoses en ervoor kunnen zorgen dat iemand op het juiste moment weer behandeld wordt voordat hij of zij terugvalt?
Janna de Boer, genees- en taalkundige, deed er al eerder onderzoek naar. Ze ontwikkelde een methode waarmee ze via taalanalyses psychoses en schizofrenie sneller herkent. Ze gebruikte AI-programma’s die vergelijkbaar zijn met het populaire ChatGPT en analyseerde daarmee de taal en spraak van patiënten om zo de kenmerken van een psychose te leren herkennen. ‘Als je een patiënt niet eerder hebt gezien, kan het taalgebruik een van de dingen zijn die het eerst opvallen. In heel ernstige gevallen is dat echt chaos: ‘Wortsalat’. In minder ernstige gevallen zie je dat de samenhang te wensen overlaat en dat het allemaal heel associatief is. En soms is het subtieler: taalgebruik en taalconstructies die op de een of andere manier een beetje vreemd zijn.’ De Boer ontlokte haar proefpersonen (mensen met en zonder psychose) taal door ze open vragen te stellen. Bijvoorbeeld: kun je iets vertellen over je zwemles van vroeger? Een van de patiënten zei daarop: ‘Het was een blauw gebouw.’ En daar bleef het bij. Hij ging er niet echt op door. Dat is natuurlijk niet per se fout, maar je denkt wel: huh? gek antwoord.’
In het onderzoek werd zowel gekeken naar hoe iemand spreekt, dus intonatie, toonhoogte en spreeksnelheid, als naar wat iemand zegt en wat voor constructies iemand gebruikt.
Een model voor spraakherkenning
Dit spraakgebruik zou je met de huidige technologie ook kunnen vangen in een model, om zo nog sneller te voorspellen of iemand opnieuw last van een psychose gaat krijgen. Een Europees team van hersenwetenschappers, linguïsten en experts in kunstmatige intelligentie waar ook Janna de Boer deel van uitmaakt, ontwikkelt nu software die patronen van veranderingen in spraak herkent. Het team ontvangt een Synergy subsidie van bijna 10 miljoen van de European Research Council.
De onderzoekers laten mensen die eerder een psychose hadden wekelijks een afbeelding of een verhaal zien. De proefpersonen die allemaal al eerder een psychose hebben gehad, spreken hun reactie daarop in via een app die hun spraak vastlegt. Met de opnames wordt een taalmodel met AI getraind. Daarnaast gaan de onderzoekers beeldvormende technieken inzetten om hersenactiviteit van de proefpersonen te meten. Zo valt er misschien een verband te ontdekken tussen spraakverandering en hersenactiviteit van mensen met een psychose.
Bredere toepassing
Als de blijkt dat deze onderzoeksmethode werkt, kan die ook breder worden toegepast. De manier van spreken en veranderingen daarin kan veel zeggen over het mentaal welzijn van een persoon. Als blijkt dat spraakveranderingen een goede voorspeller zijn voor psychoses, willen de onderzoekers deze methode breder toepassen. ‘Spraak heeft een schat aan gegevens om iets te weten te komen over het mentale welzijn van de spreker’, vertelt psychiater Iris Sommer. ‘Ook binnen andere medische disciplines en zelfs buiten de geneeskunde, denk aan het besturen van treinen, vliegtuigen of het bedienen van grote apparaten, is het van zeer grote waarde om iemands gemoedstoestand betrouwbaar te kunnen voorspellen.’
En als deze methode goed werkt, dan zou de app bovendien ook op mobiele telefoons kunnen worden geïnstalleerd. Vervolgens monitor je gewoon thuis je spraak. Zo kun je zelf checken of je risico loopt op een ernstige psychotische terugval.
Bron: umcg.nl
